Στόχος του μαθήματος είναι η ανάπτυξη χωρικής στρατηγικής για την μετατροπή
μιας νεκρής ζώνης, μιας ζώνης ασυνέχειας, σε χώρο ενοποιητικό, στο πλαίσιο μιας
μελλοντικής ενιαίας Λευκωσίας.
Η ΝΕΚΡΗ ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
Η νεκρή ζώνη διασχίζει την Κύπρο από την ανατολή προς την δύση, διαχωρίζοντας τοπία και οικισμούς.
Το πάχος της αυξομειώνεται με τα στενότερα τμήματα της να βρίσκονται εντός των
τειχών της Λευκωσίας. Είναι η ζώνη του διχασμού και του πένθους. Είναι
ακατοίκητη, ο κενός τόπος. Τα κτίσματα έχουν μείνει ερείπια και η γη χέρσα. Οι
δυο κοινότητες από το 1974 και μετά αντικρίζουν η μια την άλλη μέσα από
χαρακώματα και συρματοπλέγματα.
Η Λευκωσία εξακολουθεί, μετά την πτώση του τοίχους του Βερολίνου (1989), να
είναι η μοναδική πρωτεύουσα της Ευρώπης που παραμένει διχασμένη. Ο διχασμός της ξεκίνησε να διαμορφώνετε ήδη
από το 1934, όταν οι δυο κοινότητες η Τουρκοκυπριακή και η Ελληνοκυπριακή ήταν ήδη
ξεκάθαρα χωρικά οριοθετημένες, η πρώτη κατέχοντας το εντός των τειχών βόρειο
τμήμα της Λευκωσίας και η δεύτερη το νότιο. Το συνδετικό όριο τους η οδός Ερμού,
εμπορικός δρόμος που συναλλασσόντουσαν οι δυο πληθυσμοί. Ήταν ο κοινός τους
τόπος μέχρι να γίνει «μη-τόπος». Τώρα κυκλοφορούν σε αυτόν μόνο οι δυνάμεις του
ΟΗΕ. Ένας ερειπωμένος, κενός δρόμος με σκληρά πλευρικά όρια . Το μόνο πέρασμα που
τον διακόπτει βρίσκεται στην οδό Λήδρας, τον εμπορικό άξονα της Ελληνοκυπριακής
Λευκωσίας. Όλοι οι άλλοι δρόμοι που
κατευθύνονται προς τη νεκρή ζώνη, εντός και εκτός των τειχών, καταλήγουν σε
αναχώματα και φυλάκια. Η αντίστιξη είναι επαναλαμβανόμενη. Για κάθε
ελληνοκυπριακό φυλάκιο ένα τουρκοκυπριακό φυλάκια και ανάμεσα, σαν ζώνη
προστασίας για πιθανές εχθροπραξίες, ένα φυλάκιο του ΟΗΕ. Ο ήχος όμως και η
εικόνα διαπερνούν τα όρια. Τον ιμάμη μπορείς και τον ακούς όσο πλησιάζεις την
Νεκρή ζώνη, όπως και την τουρκική σημαία, που
τη βλέπεις φωτισμένη, πέρα στο βουνό. Αρχικά οι κάτοικοι της Λευκωσίας
μετά το ‘74 απομακρύνθηκαν από αυτήν τη ζώνη του διαχωρισμού. Η πόλη έστρεψε τα
νότα της στην ανάμνηση του πολέμου, όπως στις εχθροπραξίες που σποραδικά
επαναλαμβάνονταν. Η νεκρή ζώνη αντιστοιχούσε
πλέον σε μια μη επιθυμητή, επικίνδυνη περιοχή. Μόλις την τελευταία δεκαετία
μέσα από την απόσταση του χρόνου, την χαλάρωση στις σχέσεις των δυο κοινοτήτων και
με δέλεαρ κίνητρα επενδυτικά άρχισε η επανακατοίκηση των αστικών κενών που
πλησιάζουν στα όρια. Κεντρικά σχεδιασμένες κινήσεις επανακατοίκησης μπορούμε να
εντοπίσουμε ιδιαίτερα κοντά στην πύλη Αμμοχώστου, στην εντός των τειχών πόλη, όπου
έχουν γίνει αναπλάσεις σημαντικές. Όσο για τα παραδείγματα άμεσης επαφής των
δυο πλευρών, μπορούμε να αναφερθούμε στο συνεργατικό καφενείο για κοινές
χρήσεις των δυο κοινοτήτων που δημιουργήθηκε μέσα στην νεκρή ζώνη, κοντά στην
πύλη της Πάφου, απέναντι από το ξενοδοχείο Λήδρα Παλλάς, αραιοκατοικημένο
σήμερα από στρατιώτες του ΟΗΕ.
Ο ΤΟΠΟΣ
Για περιοχή παρέμβασης, επιλέγουμε το τμήμα της νεκρής ζώνης που ξεκινάει
από την πύλη της Πάφου και το ξενοδοχείο Λήδρα Παλλάς. Το τμήμα αυτό, αφού
διασχίσει την εντός των τειχών πόλη της Λευκωσίας, φτάνει στην πύλη της
Αμμοχώστου και επεκτείνεται προς βορρά. Κατευθύνεται προς το γραμμικό πάρκο που
έχει δημιουργηθεί πάνω στις παλιές σιδηροδρομικές γραμμές της Λευκωσίας, μέχρι ,
τον εγκαταλειμμένο οικισμό της Ομορφίτας, εντός της νεκρής ζώνης και την
περιοχή που αντιστοιχεί στο Καϊμακλί.
Η εντός και εκτός των τειχών νεκρή ζώνη
Το Καϊμακλί είναι ιστορικό προάστιο της Λευκωσίας που μαζί με την Ομορφίτα,
τη Νεάπολη και την εντός των τειχών πόλη αποτέλεσε πεδίο των διακοινοτικών
συγκρούσεων του 1964. Κάτοικοι των περιοχών αυτών, εκατέρωθεν, βιώσαν τη βία
και τις συγκρούσεις, ενώ ορισμένοι έχασαν τη ζωή τους και εκτοπίστηκαν από τις
κατοικίες τους (Νεάπολη), με συνέπεια η νεκρή ζώνη και η διαίρεση σε βόρεια και
νότια Λευκωσία να υφίσταται πέραν του μισού αιώνα. Η ζώνη αυτή διαιρεί κυρίως
περιοχές κατοικίας που δημιουργήθηκαν κατά τις δεκαετίες ’50, ’60 και ’70 και
εξελίχθηκαν από το 1964 και μετά αυτόνομα, σε καθεστώς χωρικής διαίρεσης και
απομόνωσης. Το επιλεγμένο τμήμα της Νεκρής Ζώνης διακρίνεται σε τρεις ενότητες
που διαφοροποιούνται ως προς το πλάτος και τον χαρακτήρα τους:
(α) Η εντός των τειχών περιοχή από το Lidra Palace μέχρι το ερειπωμένο σχολείο του Αγίου Κασσιανού και τον προμαχώνα Flatro. Το μεγαλύτερο τμήμα της εντός των τοίχων νεκρής ζώνης
ταυτίζεται με την οδό Ερμού.
(β) Η περιοχή της τάφρου από το γήπεδο του Ορφέα μέχρι την οδό Şht. Hűseyin Ruso στην κατεχόμενη Λευκωσία.
(γ) Η νεκρή ζώνη δυτικά των σχολείων της Παλλουριώτισσας και της
βιοτεχνικής περιοχής Καϊμακλίου μέχρι την οδό Αγίου Ιλαρίωνος.
Σημαντικά
στοιχεία της ευρύτερης περιοχής που πρέπει να ληφθούν υπόψη: Η
εντός των τειχών πόλη, η πύλη Αμμοχώστου, η παλιά σιδηροδρομική
γραμμή/γραμμικό πάρκο, η βιοτεχνική περιοχή στο Καϊμακλί, ο πυρήνας στο
Καϊμακλί και η
περιοχή της Νεάπολης στην κατεχόμενη πλευρά. Οι χρήσεις όπως
αναπτύσσονται στην
ελληνοκυπριακή πλευρά βρίσκονται καταγραμμένες στο ρυθμιστικό σχέδιο της
Λευκωσίας.
Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ
Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τα πιο κάτω επίπεδα ανάγνωσης που αφορούν τον
δημόσιο χώρο και την πολεοδομική συγκρότησης της Λευκωσίας:
- Τους ανοικτούς χώρους που αφορούν δημόσια αναψυχή (πάρκα, παιδικές χαρές, αθλητισμός).
- Τους δημόσιους αστικούς χώρους που λειτουργούν ως πυκνωτές γενικότερου αστικού ενδιαφέροντος (αστικές πλατείες, τμήματα δρόμων ).
- Τα δίκτυα επικοινωνιών και κυκλοφορίας (σε αυτά ανήκουν και τα σημεία περάσματος ανάμεσα στις δυο πλευρές και τα άυλα δίκτυα όπως αυτά για παράδειγμα που ενεργοποιούν οι ήχοι, η προσευχή του ιμάμη).
- Τα σημεία περιηγητικού προορισμού (μνημεία, μουσεία, ξενοδοχεία, τοπόσημα).
- Τις περιοχές εμπορικής δραστηριότητας (καταστήματα, εμπορική δρόμοι, παζάρια)
Πέρα από τα προηγούμενα επίπεδα
ανάγνωσης του τόπου, γνωστά μας από τη συνηθισμένη, «τυπική» προσέγγιση της πόλης μπορείτε να επιχειρήσετε
και άλλους τρόπους ερμηνείας, βασισμένες
σε διαφορετικές, λιγότερο τυπικές καταγραφές της αστικής ταυτότητας της Λευκωσίας
μέσα από κείμενα, οπτικό υλικό, παλαιότερες χαρτογραφήσεις. Αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσα από τη διαδικτυακή
έρευνα και την επίσκεψη σε βιβλιοθήκες. Η έρευνα αφορά:
- Λογοτεχνικές πηγές: ταξιδιωτικά κείμενα, μυθιστορήματα, απομνημονεύματα, γράμματα κλπ.
- Χάρτες: ιστορικούς, τουριστικούς, κτηματολογικούς, master plans, αεροφωτογραφίες.
- Φωτογραφίες: επίσημες συλλογές και δημοσιεύσεις, καλλιτεχνικές, τουριστικές (όσο αφορά την συχνότητα και τον τρόπο που προβάλετε ένα μνημείο).
- Ταινίες και Video: ντοκιμαντέρ, εκπομπές τηλεόρασης, φιλμ, ιστορικά ντοκουμέντα
ΧΡΗΣΗ BLOG
Έχουμε δημιουργήσει ένα BLOG με τίτλο Λευκωσία, Νεκρή Ζώνη http://uds-nicosiabufferzone.blogspot.com. Στον ιστότοπο αυτό έχουν ανέβει
και θα ανέβουν όλες οι σχετικές πληροφορίες για το θέμα. Χάρτες, βιβλιογραφία,
άλλες πηγές κλπ.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Χωρική πρόταση: Αυτή θα αφορά τις κλίμακες από 1: 2500 μέχρι την 1:200
Οι φοιτητές θα χειριστούν τον ευρύτερο χώρο της νεκρής ζώνης σύμφωνα με το σενάριο
που θα συγκροτήσουν. Αστικός
Σχεδιασμός ο οποίος δύναται να
περιλαμβάνει δημόσιους χώρους, τοπιακές παρεμβάσεις, χρήση κατοίκησης και ό,τι
επιπλέον περιλαμβάνεται στο σενάριο
τους.
Τα παραδοτέα του εξαμήνου θα περιλαμβάνουν:
- Παρουσίαση χαρτών και σχεδιαγραμμάτων που θα αφορούν την ανάγνωση και κατανόηση της ευρύτερης περιοχής.
- Παρουσίαση χαρτών και μακετών που να αναφέρονται στο σενάριο επέμβασης στην περιοχή κλ. 1:2500-1:2000
- Τοπογραφικό και μακέτα 1:1000 που θα συγκεκριμενοποιεί την πρόταση. Το τοπογραφικό θα συνοδεύεται από επεξηγηματικά διαγράμματα-σκίτσα τα οποία θα εξηγούν τις βασικές συνθετικές-προγραμματικές επιλογές της πρότασης
- Τμήμα της πρότασης θα παρουσιαστεί σε κλίμακα 1:500 και θα περιλαμβάνει κατόψεις, τομές και μακέτα.
- Ειδικότερα το τμήμα των κατοικιών που θα περιλαμβάνει η κάθε πρόταση θα παρουσιαστεί σε κλίμακα 1:200 με τρόπο που να γίνεται κατανοητή η επίλυση τους δηλαδή με διαγράμματα-σκίτσα, κατόψεις, όψεις, τομές, τρισδιάστατα, μακέτες κλπ.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Ακολουθεί μια συνοπτική αναφορά στην ιστορία της Λευκωσίας, προορισμένη όχι
να εξαντλήσει την ιστορική διερεύνηση, αλλά να τονίσει τη πυκνή διαστρωμάτωση πολιτισμικών και
πολιτιστικών εγγραφών που τη χαρακτηρίζουν, ενεργοποιώντας το δικό
σας ενδιαφέρον.
- Το όνομα της πόλης παραπέμπει στη σειρήνα Λευκωσία, μία από τις κόρες του Αχελώου και της Μελπομένης, όνομα που παραπέμπει στη σύνθεση των λέξεων «Λευκή Ουσία».
- Στην αρχαιότητα η πόλη της Λευκωσίας ονομαζόταν Λήδρα και αντιστοιχούσε σε ένα από τα αρχαία βασίλεια της Κύπρου.
- Ως πρωτεύουσα της Κύπρου για περισσότερο από χίλια χρόνια, η Λευκωσία καταλήφθηκε διαδοχικά από Φράγκους, Ενετούς, Οθωμανούς και Βρετανούς. Στα 1191 ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος καταλαμβάνει την Κύπρο, για να την πούλησε λίγο αργότερα στους Ναΐτες ιππότες που εγκατέστησαν τη διοίκησή τους στη Λευκωσία. Το Πάσχα του 1192 οι κάτοικοι της πόλης εξεγέρθηκαν κατά των Ναϊτών, αλλά κατασφάζονται. Οι Ναΐτες επιστρέφουν στη συνέχεια την Κύπρο στο Ριχάρδο, που την πουλά ξανά, στον Γάλλο ευγενή Γκι ντε Λουζινιάν.
- Από το 1192 αρχίζει η περίοδος της Φραγκοκρατίας, που κρατά ως το 1489. Στο διάστημα αυτό, η Λευκωσία γίνεται πρωτεύουσα του μεσαιωνικού βασιλείου της Κύπρου, έδρα των Λουζινιάν βασιλέων του νησιού, της Λατινικής Εκκλησίας και της φράγκικης διοίκησης. Κατά την περίοδο αυτή ο Πεδιαίος ποταμός περνά μέσα από την Λευκωσία.
- Το 1489 η Κύπρος καταλαμβάνεται από τη Βενετία, αλλά η Λευκωσία παραμένει πρωτεύουσα. Το 1567 οι Βενετοί ,για να προστατευθούν από την εισβολή των Οθωμανών, κτίζουν τις νέες οχυρώσεις της Λευκωσίας, αυτές που σώζονται ως σήμερα. Την ίδια περίοδο εκτρέπουν τον Πεδιαίο ποταμό εκτός των τειχών για αμυντικούς λόγους, ώστε να μη διακόπτεται η συνέχεια των τειχών.
- Το 1570 η πόλη καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς. που ολοκληρώνουν το οχυρωματικό έργο των Ενετών και παραμένουν στην εξουσία μέχρι την διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στο ίχνος του Πεδαίου ποταμού δημιουργείται η οδός Ερμού, εμπορικός δρόμος της πόλης.
- Το 1878 η Κύπρος περιέρχεται στην Αγγλική κυριαρχία. Η Λευκωσία γίνεται έδρα του Άγγλου αρμοστή. Το 1905 αρχίζει να λειτουργεί ο Κυπριακός Κυβερνητικός Σιδηρόδρομος που ενώνει τη Λευκωσία με τη Μόρφου και την Ευρύχου (στα δυτικά) και την Αμμόχωστο (στα ανατολικά).
- Το 1960 η πόλη θα τη γνωρίσει τη μεγαλύτερη ακμή της μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, οπότε και γίνεται πρωτεύουσα του κράτους. Ωστόσο η πόλη από το 1934 ήταν ήδη διαχωρισμένη σε δύο τομείς, τον ελληνικό και τον τουρκικό. Η διαχωριστική γραμμή βρισκόταν πάνω στο ίχνος του Πεδιαίου ποταμού, δηλαδή της οδού Ερμού. Ήδη από το 1963 λόγω των διακοινοτικών ταραχών, που άρχισαν τα Χριστούγεννα, η πόλη μοιράστηκε σε ελληνικό και σε τουρκικό τμήμα. Κατά την τουρκική εισβολή του Ιουλίου του 1974 υπέστη σημαντικότατες καταστροφές με σημαντικότερη ίσως τη στρατιωτική της διαίρεση. Σήμερα μπορεί κανείς να διασχίσει την νεκρή ζώνη εντός των τειχών μόνο από την Λήδρας όπου είναι εγκατεστημένα φιλάκια και από τις δυο πλευρές.
Συνοπτική ιστορία των τειχών: http://www.nicosia.org.cy/el-GR/discover/sights/the-medieval-walls/ http://historical-atlas.com/el/cyprus_objects/φάκελος-βενετικών τειχών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου